EUDR: Kogo i kiedy obejmie unijne rozporządzenie oraz jak przygotować się do nowych obowiązków?

Na posiedzeniu w dniu 14 listopada 2024 r. Parlament Europejski przegłosował zaproponowaną przez Komisję Europejską zmianę do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1115 z dnia 31 maja 2023 r. w sprawie udostępniania na rynku unijnym i wywozu z Unii niektórych towarów i produktów związanych z wylesianiem i degradacją lasów oraz uchylenia rozporządzenia (UE) nr 995/2010 („Rozporządzenie” lub „EUDR”), przesuwającą datę rozpoczęcia stosowania obowiązków przewidzianych w tym akcie o 12 miesięcy. W konsekwencji, Rozporządzenie będzie miało zastosowanie w stosunku do większości przedsiębiorców od 30 grudnia 2025 r., a w stosunku do podmiotów, które do dnia 31 grudnia 2020 r. były utworzone jako mikro- lub małe przedsiębiorstwa, od 30 czerwca 2026 r.

Występując z wnioskiem o przesunięcie terminu rozpoczęcia stosowania EUDR Komisja Europejska wskazała, że propozycja stanowi odpowiedź na liczne wnioski płynące od państw członkowskich, państw trzecich i przedsiębiorców, o zapewnienie więcej czasu na przygotowanie się do stosowania rozporządzenia.

Oprócz przesunięcia terminu obowiązywania, Parlament Europejski przegłosowałrównież dalsze poprawki, m. in. wprowadzające kategorię krajów pochodzenia „wolnych od ryzyka”, w których nie występuje ryzyko wylesiania. Kraje z tej kategorii mają podlegać ograniczonym obowiązkom i rzadziej być poddawane kontrolom.

Obawy o brak możliwości dostosowanie działalności w pierwotnie przewidzianym terminie (tj. do 30 grudnia 2024 r., zaś dla mikro- i małych przedsiębiorców – 30 czerwca 2025 r.) są uzasadnione. W celu zapewnienia zgodności z nowymi przepisami podmioty uczestniczące w obrocie produktami objętymi EUDR muszą przeprowadzić kompleksowe audyty swojej działalności, przygotować odpowiednie procedury i stworzyć właściwą dokumentację. Obowiązki wynikające z Rozporządzenia znacząco wpłyną na cały łańcuch produkcyjny i dystrybucyjny zarówno wewnątrz UE, jak w ramach globalnej wymiany towarów. Dlatego, pomimo dodatkowych 12 miesięcy na dostosowanie działalności do wymogów EUDR, warto już teraz podjąć kroki w celu dostosowania działalności do nowych obowiązków.

W ramach krótkiego przypomnienia, poniżej streszczamy najważniejsze fakty na temat EUDR.

Jaki jest cel EUDR?

Celem EUDR jest zminimalizowanie wpływu Unii Europejskiej na globalne zjawisko wylesiania i degradacji lasów oraz zmniejszenie wkładu Unii w emisje gazów cieplarnianych i globalną utratę różnorodności biologicznej.

Towary i produkty objęte EUDR będą mogły być wprowadzane do obrotu, udostępniane na rynku unijnym lub z niego wywożone jedynie wtedy, gdy spełniają łącznie następujące warunki:

1)     nie powodują wylesiania;

2)     zostały wyprodukowane zgodnie z właściwymi przepisami kraju produkcji; oraz

3)     przedłożono w ich sprawie oświadczenie o należytej staranności.

Jakie produkty są objęte zakresem EUDR?

Rozporządzenie dotyczy następujących towarów:

1)     Bydło;

2)     Kakao;

3)     Kawa;

4)     Palma olejowa;

5)     Kauczuk;

6)     Soja;

7)     Drewno.

Zakresem regulacji są objęte produkty wymienione w załączniku I do EUDR (sklasyfikowane w nomenklaturze scalonej – CN), które zawierają powyższe towary, były nimi karmione lub zostały wytworzone przy ich użyciu (tzw. „odnośne produkty”).

Wbrew pozorom, obowiązki wynikające z EUDR nie będą więc dotyczyły wyłącznie podmiotów zajmujących się gospodarką leśną lub rolną, ale obejmą bardzo szeroką grupę przedsiębiorców z różnych gałęzi gospodarki, w tym m. in. z branży żywnościowej, motoryzacyjnej oraz handlu detalicznego i hurtowego.

Kogo dotyczą nowe obowiązki?

Rozporządzenie nakłada obowiązki na wszystkich uczestników łańcucha produkcji lub dystrybucji odnośnych produktów. Zakres obowiązków jest uzależniony od roli, jaką dany przedsiębiorca pełni w obrocie danym produktem. EUDR wyróżnia dwie kategorie:

1)     Podmioty (ang. „operator”) – osoby fizyczne i prawne, które w ramach działalności handlowej udostępniają odnośne produkty na rynku UE po raz pierwszy lub je z niego wywożą, czyli w praktyce importerzy i eksporterzy oraz producenci odnośnych produktów;

2)     Podmioty handlowe (ang. „trader”) – wszystkie pozostałe osoby w łańcuchu dostaw, które w ramach działalności handlowej udostępniają odnośne produkty na rynku unijnym.  

Co do zasady na podmiotach ciąży więcej obowiązków niż na podmiotach handlowych. Zakres obowiązków zależy jednak nie tylko od roli, jaką przedsiębiorca pełni w łańcuchu dostaw, ale także od wielkość przedsiębiorstwa, tj. posiadania statusu MŚP. Ustawodawca unijny przewiduje pewne uproszczenia dla podmiotów i podmiotów handlowych mających status mikro-, małego lub średniego przedsiębiorstwa.

Jakie środki muszą podejmować adresaci obowiązków, aby zapewnić należytą staranność?

Należyta staranność obejmuje:

1)     gromadzenie informacji, danych i dokumentów określonych w art. 9 EUDR, potwierdzających, że odnośne produkty są zgodne z Rozporządzeniem;

2)     środki oceny ryzyka, wyszczególnione w art. 10 EUDR, tj. obowiązek weryfikowania i analizowania zgromadzonych informacji i dokumentów w celu ustalenia, czy istnieje ryzyko, że odnośne produkty są niezgodne z wymogami Rozporządzenia;

3)     środki zmniejszające ryzyko, przewidziane w art. 11 EUDR, tj. obowiązek przyjmowania procedur i środków zmniejszania ryzyka niezgodności odnośnych produktów z wymogami, odpowiednich do osiągnięcia poziomu zerowego lub znikomego ryzyka.

W celu zachowania należytej staranności w rozumieniu Rozporządzenia podmioty są zobowiązane do wprowadzenia i aktualizowania zestawu procedur i środków, aby zapewnić dochowanie obowiązków wynikających z przepisów.

Jak się przygotować?

W celu dostosowania działalności przedsiębiorstwa do wymogów EUDR, w pierwszej kolejności niezbędne jest przeprowadzenie wewnętrznego audytu i zidentyfikowanie, czy przedsiębiorstwo produkuje lub prowadzi obrót produktami objętymi rozporządzeniem, a następnie określenie, jaką rolę w łańcuchu dystrybucji pełni wobec każdego takiego produktu. Ustalenie tych faktów umożliwi określenie zakresu obowiązków znajdujących zastosowanie, a następnie zaplanowanie odpowiednich procedur oraz uzyskanie i skatalogowanie odpowiedniej dokumentacji zgodnie z wymogami Rozporządzenia.

W praktyce na dzień dzisiejszy stosowanie przepisów EUDR budzi liczne wątpliwości, które jedynie częściowo zostały wyjaśnione pomocniczymi dokumentami publikowanymi przez Komisję Europejską[1]. Dodatkowo, nadal oczekiwane jest przyjęcie przez krajowego ustawodawcę ustawy umożliwiającej pełne wdrożenie EUDR, w tym wyznaczającej organ odpowiedzialny za wypełnienie obowiązków wynikających z EUDR w Polsce oraz określającej zasady dotyczące kar mających zastosowanie w przypadku naruszenia Rozporządzenia. Kluczowe jest zatem śledzenie najnowszych wytycznych dotyczących EUDR i działań polskiego ustawodawcy oraz możliwie jak najszybsze rozpoczęcie procedury wdrażania wymogów wynikających z Rozporządzenia, aby zapewnić sobie możliwie jak najdłuższy czas na rozwianie praktycznych wątpliwości.

Ponieważ na posiedzeniu w dniu 14 listopada 2024 r. Parlament Europejski przegłosował dalsze merytoryczne poprawki do EUDR, akt zostanie poddany ponownym negocjacjom międzyinstytucjonalnym. Organy unijne muszą dojść do porozumienia co do ostatecznej treści aktu przed końcem roku, zanim upłynie pierwotny termin wejścia w życie obowiązków z Rozporządzenia. Wprowadzone na ostatni moment poprawki pogłębiają stan niepewności co do zakresu obowiązków ciążących na przedsiębiorcach. Tym bardziej rekomendujemy więc uważne śledzenie informacji o dalszych losach EUDR.

W razie jakichkolwiek pytań związanych z nadchodzącymi zmianami zapraszamy do kontaktu z mec. Julią Malinowską (julia.malinowska@bsjp.pl).