Reforma prawa holdingowego

13 października 2022 roku wejdzie w życie nowelizacja kodeksu spółek handlowych przewidująca szeroką regulację prawa holdingowego. Projekt prawa grup spółek został opracowany w Ministerstwie Aktywów Państwowych (MAP) i już na etapie prac legislacyjnych wywołał wiele emocji w środowisku prawniczym[1].

Dotychczas, k.s.h. przewidywało zaledwie szczątkową regulację prawa holdingowego, dotyczącą tzw. holdingów umownych. W praktyce jednak, przepis art. 7 k.s.h., odnoszący się do tego zagadnienia, pozostawał martwy. Na polskim rynku funkcjonują natomiast faktyczne grupy spółek, w której zależności od spółki dominującej oceniane są przez pryzmat regulacji art. 4 § 1 pkt 4 k.s.h. (pojęcie spółki dominującej).

Czym jest grupa spółek według nowych przepisów?

Na czoło nowej regulacji wysuwa się definicja grupy spółek (art. 4 § 1 pkt 5¹ k.s.h.). Za taką grupę należy uznać spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.

Już z samej definicji grupy spółek, wynika, że niezbędnym elementem jej ustanowienia jest podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie. Oznacza to, że od 13 października 2022 roku funkcjonować obok siebie mogą zarówno faktyczne grupy spółek, których stosunek dominacji - zależności wynika z przesłanek z art. 4 § 1 pkt 5¹ k.s.h., jak i formalne grupy spółek, powstałe w efekcie podjęcia uchwały przez właścicieli spółek z grupy. Ustawodawca nie przewidział bowiem obowiązku zawarcia umowy o uczestnictwo w grupie spółek przez dotychczas funkcjonujące grupy spółek.

Nowe przepisy o grupach spółek nie obejmują spółki publicznej jako spółki zależnej, spółek w likwidacji lub w upadłości oraz spółek objętych nadzorem nad rynkiem finansowym (por. art. 21¹⁶ k.s.h.).

Do skutecznego zawiązania grupy spółek konieczne jest dokonanie wpisu do KRS, przy czym wystarczy ujawnienie w rejestrze spółki zależnej (oznacza to, że grupy spółek mogą tworzyć też zagraniczne spółki dominujące).

Wydawanie pisemnych wiążących poleceń

Zasady funkcjonowania grup spółek zostały określone w nowym dziale nr IV. Grupy spółek (art. 21¹ – 21¹⁶ k.s.h.). Fundamentalnym elementem powyższej nowelizacji pozostaje przyznaniem spółce dominującej uprawnienia do wydawania wiążących poleceń spółce zależnej (art. 21² k.s.h.).

Wiążące polecenia spółki dominującej mogą zostać wydane, jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek oraz przepisy szczególe nie stanowią inaczej. Ustawodawca zaniechał jednak zdefiniowania pojęcia interesu grupy spółek, pozostawiając to do oceny w przyszłości przez sądy i doktrynę.

Pojęcie interesu grupy spółek ma fundamentalne znaczenia, albowiem stanowi ono przesłankę legalności wydania przez spółkę dominującego wiążącego polecenia w zakresie prowadzenia spraw spółki zależnej (decyzji biznesowej).

Do skutecznego wydania wiążącego polecenia przez spółkę – matkę konieczne jest wydanie go w formie pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności. Z kolei, do jego skutecznego wykonania przez spółkę zależną wymagane jest powzięcie uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej.

Spółka zależna może odmówić wykonania wiążącego polecenia wyłącznie w ścisłych ramach prawnych określonych w art. 21⁴ k.s.h., m.in. z uwagi na uzasadnioną obawę, że wykonanie polecenia doprowadziłoby do niewypłacalności albo do zagrożenia niewypłacalnością, czy też byłoby sprzeczne z interesem spółki zależnej i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat, licząc od dnia jej wyrządzenia.

Należy zauważyć, że zakres odmowy wykonania wiążącego polecenia w spółkach jednoosobowych ogranicza się jedynie do dwóch pierwszych przypadków. Oznacza to, że spółka dominująca nie odpowiada za szkody powstałe w spółce jednoosobowej, chyba że wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do jej niewypłacalności. W praktyce, w postępowaniu sądowym utrudnione może pozostawać wykazanie, że niewypłacalność była konsekwencją wyłącznie wykonania polecenia spółki – matki, a nie innych czynników (np. światowy kryzys, wzrost cen energii etc.).

Zbytni formalizm, nieprzystający do realiów funkcjonowania biznesowego spółek z grupy w połączeniu z niejasnymi przesłankami dopuszczalności wydawania wiążących poleceń, nie przemawia za uznaniem tego mechanizmu za narzędzie sprawnego zarządzania grupą. Wszakże, nawet autorzy nowelizacji k.s.h.[2] przyznają, że powyższe przepisy nie wyłączają możliwości wydawania nieformalnych poleceń zarządowi spółki zależnej (przybierające np. formę kontaktu telefonicznego).

Dodatkowo, obawy menedżerów spółek przed pisemnym wydawaniem i akceptowaniem wiążących poleceń spółki – matki mogą skłaniać ich do wejścia do „szarej strefy” i kierowania się nieformalnymi, ustnymi poleceniami.

Czyj interes?

Zgodnie z art. 21¹ § 1 k.s.h. spółka dominująca i zależna, należące do grupy spółek, kierują się obok interesu spółki interesem grupy spółek, o ile nie zmierza to do pokrzywdzenia wierzycieli lub mniejszości udziałowej spółki zależnej. Wątpliwości interpretacyjne wzbudza to, czy spółki mają kierować się jednocześnie własnym interesem spółki, czy też zawsze ważyć, aby było to zgodne z funkcjonującym „obok” interesem całej grupy. Ugruntowane orzecznictwo uznaje przecież, że interes spółki to wypadkowa interesów wszystkich wspólników (akcjonariuszy).

Analizy nie ułatwia również art. 21⁴ § 2 k.s.h., który zobowiązuje spółkę zależną do wyważenia, czy wykonać wiążące polecenie jako zgodne z interesem grupy, czy też odmówić jego wykonania, bo narusza interes spółki zależnej.

Praktyka kolejnych miesięcy i lat pokaże, jak będą funkcjonować powyższe przepisy prawne w obrocie gospodarczym, w tym czy dojdzie do masowych rejestracji holdingów w KRS oraz wydawania wiążących poleceń w ustawowym trybie.

W przypadku dalszych pytań lub problemów z wdrożeniem nowych regulacji wynikających z nowelizacji KSH zapraszamy do kontaktu z dr Katarzyną Reszczyk-Król  (katarzyna.reszczyk-krol@bsjp.pl ).